Ik beken dat ik het bij momenten moeilijk heb. De muren komen op me af. Het schaduwspel van de zon in de bomen kan me niet langer bekoren. Het concert van de vogels in diezelfde boomkruinen klinkt me te bekend in de oren. Ik mis de vliegtuigen in de strakblauwe lucht die op weg naar overal dambordpatronen in de lucht achterlaten. Je beseft pas wat vrijheid is als ze beperkt wordt. Een goed boek neemt je mee op reis: nodigt uit om plekken te bekijken met de ogen van een ander. Samen met auteur Jan Brokken trok ik in het boek Stedevaart de ganse wereld rond.
I read, I travel, I become. Hoe vaak ben ik deze woorden van dichter Derek Walcott al niet tegengekomen in mijn leven? Meestal was het een combinatie van de eerste twee werkwoorden die leidde tot het derde. Sinds enkele weken is de agenda leeg. Neen, ik moet mezelf verduidelijken, de echte agenda. De virtuele agenda blijft overvol. Webinars en online bezoeken aan galerijen hebben de vrijgekomen tijd ingevuld. Voor de rest breng ik tijd door in de beeldentuin van het Middelheimpark dat hier net om de hoek ligt. Misschien heeft de locatie me zelfs ooit onbewust over de streep getrokken om hier neer te strijken. De overige momenten duik ik in de letters van anderen, laat me meevoeren door plotwendingen en plaatsen waar ik nooit/al eerder geweest ben.
Ik ben al lang een fan van het werk van Jan Brokken. Net als Cees Nooteboom slaagt hij erin om zijn lezers met 26 letters mee te voeren naar alle uithoeken van de wereld. Met Baltische Zielen liet hij de lezer kennismaken met de woelige geschiedenis van Estland, Letland en Litouwen aan de hand van 27 levensverhalen. Sommige namen deden onmiddellijk een belletje rinkelen (Mark Rothko, Arvo Pärt en Hanna Ahrend) terwijl anderen slechts een voetnoot in de wereldgeschiedenis werden.
In het tweede boek dat ik las voerde Brokken zijn lezers mee langs De gloed van Sint-Petersburg. Samen met de auteur dwalen we door de stad terwijl de mist langzaam optrekt. Het ganse boek ademt een melancholie die je alleen aantreft in de Russische ziel, in het werk van Mandelstam, Brodski, Nabokov, en vele anderen.
Met Stedevaart trekt Brokken de wijde wereld in. Hij laat Balticum en buurlanden achter zich en maakt de ganse wereld zijn schrijftoneel. Aan de hand van tweeëntwintg steden portretteert hij er kunstenaars die er wonen of er sporen nagelaten hebben. In Kyoto wandelt hij het Pad van de Filosoof in de voetsporen van Kitaro Nishida, in Düsseldorf filosofeert hij over Gerard Richter en Jozef Beuys. De urbanisatie van Bilbao en de bewondering voor architect Frank Gehry staan dan weer in schril contrast met de verstilde admiratie voor leven en werk van Giorgio Morandi in Bologna:
‘(…) Voor Morandi was weinig tot niets nieuw in de wereld. Nieuw en apart was slechts de houding die een mens aannam tegenover de dingen, een opvatting die hij met Proust deelde. Voor Proust bestond de echte ontdekkingsreis niet uit het zoeken naar ongekende landschappen maar uit de verandering van de blik. (…)’
Brokken neemt je graag mee aan de hand, maar verlangt ook wel een zekere voorkennis van zijn lezers. Gelukkig is hij een geduldige docent die de tijd neemt om je in het verhaal te betrekken, om je onder te dompelen. Zoals het moment waarop hij schrijft over zijn bezoek aan het vroegere huis van de schrijver Vicente Blasco Ibáñez:
‘(…) Ik loop langs de vitrines; Blasco Ibáñez schreef zes romans die op zee spelen, drie bundels met zeeverhalen, vier bundels met reisverhalen, hij woonde vijf jaar in Argentinië, maakte in 1923 en 1924 een reis die hem naar alle werelddelen bracht, en ik voel onmiddellijk verwantschap, dit is de Spaanse Brokken. Uit een andere tijd dan, maar wel exact de tijd waarin ik had willen leven.(…)’
Op dergelijke momenten is Brokken op zijn sterkst : als schrijver en als observator van de menselijke psyche. Brokken voert de lezer in zijn nieuwe boek mee over de ganse wereld en biedt tegelijk een beknopte cursus kunstgeschiedenis aan. Toch blijf ik met een dubbel gevoel achter. Terwijl de lectuur van Baltische zielen me hetzelfde jaar nog deed besluiten om naar Vilnius af te reizen en Sint-Petersburg nog altijd hoog op het verlanglijstje staat, was dit reisgevoel na lectuur van Stedevaart niet aanwezig. De wereld is te groot om te vatten in één boek. Ik miste de samenhang tussen de verschillende kunstenaars, stond voor een indrukwekkend literair buffet dat me deed beseffen dat ik nooit alles zou kunnen savoureren. Lees daarom traag, beperk je tot een locatie/kunstenaar per dag. Zoek naar muziek die de lectuur kan ondersteunen. Tussen het boek en jezelf hoeft er geen anderhalve meter social distance te zijn om de ganse wereld te zien.
‘(…) Het ideale huis is geen binnen maar een uitzicht. Ik neem plaats aan de tafel op het terras en tuur naar de oceaan in de verte en naar de trechtervormige ingang van het Bassin d’Arcachon vlak onder de kust. Iedere vijf minuten is het panorama anders, door de lucht, de wolken, de zon, door het tij, de kleur van de zandbanken. (…)’
Maar geef toe: als je dergelijke beelden op het netvlies van de lezer kan projecteren, dan neem je de overvloed er graag bij. Ik kijk naar buiten en zie opnieuw het schaduwspel van de zon in de bomen. Brokken heeft gelijk: het ideale huis is geen binnen maar een uitzicht.
Het eerste hoofdstuk van Stedevaart kan je alvast hier lezen.
ISBN9789045040141
Pagina’s: 416
Afmeting: 230 mm x 151 mm x 29 m
Gepubliceerd:19-02-2020
Taal: Nederlands
Uitgever: Atlas-Contact
http://www.janbrokken.nl/boek/stedevaart/
Kunstflaneur.be 