Shilpa Gupta: vandaag zal eindigen

In het M hka opende op 21 mei de tentoonstelling Vandaag zal eindigen van de Indiase kunstenares Shilpa Gupta. Aan de hand van tientallen werken en installaties worden bezoekers ondergedompeld in het artistieke oeuvre van Gupta. De conclusie is genadeloos: deze tentoonstelling mag je niet missen.

Het werk van Gupta laat zich niet onder een noemer vangen. Curator Nav Haq omschrijft haar oeuvre als kunstwerken die menselijke relaties, subjectiviteit en perceptie onderzoeken aan de hand van thema’s zoals verlangen, conflict, veiligheid, technologie, grenzen en censuur. Onderwerpen waarmee de kunstenares ook op verschillende manieren mee aan de slag gaat. Media als beeldhouwkunst, installatie, tekst en fotografie onderstrepen niet alleen haar artistieke talent, maar geven ook blijk van een meesterlijke beheersing van audio- en visuele technologieën. Het laat haar ook toe om in interactieve dialoog te treden met de toeschouwers.

Shilpa Gupta vond het spijtig dat ze niet aanwezig kon zijn bij de voorbereiding van de tentoonstelling. De besmettelijke Indische variant van Covid-19 zorgde ervoor dat ze vanuit Mumbai alles in goede banen moest leiden met Zoom, Teams en andere online tools. Ze mag tevreden zijn. De virtuele samenwerking met het M hka team is geslaagd. Reeds meer dan twintig jaar timmert Gupta -met wereldwijd succes- aan haar artistieke carrière. Vandaag zal eindigen, de titel van de tentoonstelling mag dan ook binnen deze context gelezen worden als een caveat, een waarschuwing dat alles tijdelijk is. Het succes dat doorheen de jaren opgebouwd is, kan snel verdwijnen. De vrijheden die we als mensen genoten, werden genadeloos beknot door een virus. Maar de titel kan ook een uiting van hoop zijn, een moment om naar uit te kijken, om het (mond) masker definitief af te werpen. Die mogelijkheid tot interpretatie is de grote kracht in haar werk. Afhankelijk van plaats en tijd zal eenzelfde installatie een andere lezing opleveren.

Untitled (Don’t See, Don’t Hear, Don’t Speak) is een fotoreeks uit 2006 waarin de kunstenares verwijst naar het Japanse maxime van de drie wijze apen, dat via Mahatma Gandhi gepopulariseerd werd in India. In militaire kledij beeldt Gupta de drie poses uit. ‘Zie geen kwaad, hoor geen kwaad, spreek geen kwaad’. De contradictie tussen een uniform en pacifistische woorden lijkt groot. In 2017-2018 voegde ze een extra dimensie toe aan het werk. In een verstrengelde pose die doet denken aan de Laocoöngroep, grijpt Gupta terug naar haar fotografisch werk van een decennium eerder.

Untitled (There Is No Border Here) is opnieuw een voorbeeld van de artistieke knipoog die ze in haar werk smokkelt. Opnieuw noemt ze haar werk ‘naamloos’ om dan tussen haakjes een titel toe te voegen. In dit werk ziet de toeschouwer een vlag die vervaardigd is uit een soort afzetlint dat we steevast associëren met een misdrijf en ons aanmaant om de perimeter niet te betreden. Wie echter dichterbij komt, lees niet de woorden ‘do not cross’ maar ‘there is no border here’, een uitnodiging om verder te gaan, om zich niet te laten beperken door ruimte. Ook hier is opnieuw de boodschap ‘the medium is the message’. Het afzetlint vormt op zijn beurt de vorm van een vlag bestaande uit woorden. Vlaggen zijn vaak instrumenten van nationalisme waarmee vaak gezwaaid wordt om landen en gebieden af te bakenen. Hier geen kleuren die rechten opeisen, maar woorden die erop gericht zijn om te laten nadenken en bovendien uitnodigen om actief de laatste regel zelf in te vullen.

Threat is een installatie bestaande uit meer dan 4000 vleeskleurige blokken zeep, met daarop het woord THREAT in reliëf. Een sleutelwerk van Gupta waarmee ze graaft in de psyche van de mens. Dit kunstwerk wordt ongetwijfeld een blikvanger in deze overzichtstentoonstelling, niet alleen omwille van de subtiele babyzeepgeur die de installatie verspreidt. Bezoekers mogen immers een van de 4.500 stukken zeep mee naar huis nemen Daarmee draagt Gupta de betekenis van het kunstwerk uit. Ze vraagt ons om een onzichtbare dreiging, een gefabriceerde angst weg te wassen en ons een samenleving voor te stellen die gebonden is door collectieve verantwoordelijkheid.

• 

• 

Singing Cloud is een installatie bestaande uit vierduizend microfoons. In plaats van geluid op te nemen, zenden ze in audiolus een hypnotiserende soundtrack uit. Gupta wil ons met deze eeuwig zingende wolk bewust maken van de impact van repetitieve mediabeelden op ons gedrag. Singing Cloud maakt deel uit van het project While I Sleep, waarin ze onderzoekt welke innerlijke stemmen er tijdens onze slaap naar boven komen. Gupta onderbouwt deze psychologische thema’s door samen te werken met Mahzarin Banaji, professor aan Harvard University. Ook hier slaagt ze erin om sobere materialen in een verfijnde esthetische vormgeving , krachtige relevante boodschappen te laten uitzenden.

De tentoonstelling Vandaag zal eindigen biedt niet alleen een prachtig overzicht van het werk van Shilpa Gupta. Haar oeuvre schopt ook een geweten. Kleine weerhaakjes zetten zich vast op je netvlies en doen je pas achteraf beseffen dat er veel meer te zien was dan je dacht. Dat is kunst met de grote K. De tentoonstelling loopt nog tot september, maar de kans is klein dat er dan nog veel overblijft van het werk Threat.

De tentoonstelling Vandaag zal eindigen sluit de deuren op 12 september.