STROOMOPWAARTS: Floris Boccanegra

De historische stationshal die deel uitmaakte van het Gare Maritime op de site van Tour & Taxis heeft een grondige transformatie ondergaan. Voedselmarkten, terrassen, winkels en een food hall hebben de voormalige vergane glorie omgetoverd tot een bruisende lifestylebestemming, waarbij duurzaamheid centraal staat. Geen betere plek om af te spreken met de jonge kunstenaar Floris Boccanegra.

De immense hal is vrij leeg als we net na de kantooruren afspreken, dus het risico dat we elkaar niet vinden in de massa is uitgesloten. Maar zelfs dan was het niet zo moeilijk om Floris te herkennen. Hij rijdt met zijn fiets het terras op en parkeert die naast onze tafel.

Laat me met de deur in huis vallen. Je pseudoniem trekt de aandacht naar zich toe. Een fan van Verdi of moeten we een andere verklaring zoeken voor die exotische achternaam?

De naam Boccanegra is in de dertiende eeuw in Italië ontstaan en werd als een bijnaam gegeven aan mensen die, vaak in opdracht van politieke families, slecht spraken over andere families. Een zwarte mond (letterlijke vertaling van Boccanegra) is een kwaadspreker, een roddelaar. Toen ik met kunst begon, wist ik dat ik me wou focussen op de visualisatie en onder de aandacht brengen van de slechte kanten van de mensheid. Ik zou gaan communiceren over slechte dingen. Vandaar dat die naam, naar mijn gevoel, de lading dekte. Een tweede reden is dat Boccanegra nu eenmaal beter bekt. (lacht) Geef toe, Panamarenko klinkt ook exotischer dan Henri van Herwegen. Het is dat deeltje storytelling, iets wat ik heel belangrijk vind, dat ik eigenlijk al (voor ik maar een kunstwerk gemaakt had) in mijn werk had geïntegreerd. 

Welke studies heb je gevolgd?

Ik studeerde regentaat Engels-Geschiedenis in Gent. In een ver verleden heb ik aan de Stedelijke Kunst Academie van Roeselare gezeten, alsook de muziekschool. Na mijn studies heb ik nog 1 jaar op Jazz Pop-studio in Antwerpen gezeten waar ik basgitaar leerde bespelen. Geen kunstonderwijs weliswaar. Ik denk trouwens niet dat die weg voor mij zou zijn geweest. Persoonlijk vind ik dat goede kunst voortkomt uit drie zaken: kennis, creativiteit en ervaring. Ervaring en kennis kan je perfect op eigen houtje opdoen. Creativiteit moet er een beetje inzetten. Ik heb ergens het geluk gehad dat ik, gezien mijn ouders een boekenwinkel hadden in Roeselare, altijd toegang had tot de meest uiteenlopende boeken. Van geschiedenisboeken tot de jaarlijkse World Press Photo of the Year fotoboeken, ik verslond ze allemaal. Ik vermoed dat er in die periode een zaadje geplant is voor sterke beelden en sterke verhalen.

Wanneer voelde je je voor het eerst kunstenaar?

Toen ik in 2017 in het oostelijke gedeelte van Mosul in ruïnes zocht naar kapotgeschoten rolluiken en ik me realiseerde dat ik wat ik in gedachten had effectief ging kunnen realiseren. Een uniek en authentiek moment. Misschien was het ook omdat een (jeugd)ambitie van mij om oorlogsfotograaf te worden in een weliswaar andere vorm waarheid werd, maar ook het gevoel dat ik door mijn creativiteit mensen ging kunnen bewegen, ontroeren. Toen ik het werk voor de eerste keer toonde, werd dat gevoel, door de positieve reacties, versterkt. 

Hoe zou je je werk omschrijven? Performance? Installatiekunst? Ecologisch modernisme?

Telkens wanneer ik besluit om rond een problematiek of een situatie te werken, stel ik mezelf de vraag hoe ik die op de beste en sterkst mogelijk manier kan visualiseren, om er zoveel mogelijk aandacht voor te creëren. Dat is telkens de mindset. De ene keer is dat een performance, de andere keer een installatie. Die vrijheid vind ik belangrijk en stelt mij in staat om telkens met een carte blanche te beginnen.

Een andere rode draad in je werk is dat je zelden rond de kerktoren blijft hangen. Binnenkort trek je naar IJsland voor toch wel een bijzondere performance. Water naar de zee dragen, wordt bij jou ijs naar IJsland brengen. Een ecologische boetedoening?

Zo kan je het inderdaad noemen. The Debt (De Schuld) gaat over het concept van de ecologische voetafdruk. Wat veel mensen niet weten is dat dit concept door BP (British Petroleum) in 2004 is uitgevonden in een listige poging om de aandacht van hun ecologische impact af te leiden en die te gaan verleggen naar de impact van het individu, de burger. Het was tijdens de voorbereiding van een andere kunstproject in IJsland dat ik op dit idee ben gekomen. Ik kreeg tijdens het online boeken van mijn vlucht enkele vragen over mijn uitstoot en of ik die wou gaan compenseren. Benieuwd door deze vraag wou ik wel eens weten wat mijn impact zou zijn op de natuur als ik dat vliegtuig zou nemen naar IJsland. Via een van die online Carbon Footprint calculators kreeg ik te horen dat ik bijna een ton ijs zou doen smelten. Het gevoel dat er mij een schuldgevoel aangepraat werd, deed mij meer onderzoek verrichten naar dat concept van de Carbon Footprint, waardoor ik uiteindelijk het verhaal van BP te weten kwam.

Het project dat ik aan het voorbereiden was, moest plaats ruimen voor die duizend kilogram gesmolten ijs die ik op mijn geweten zou hebben. Gezien de absurditeit van de situatie – een oliegigant die mij zegt hoe ik beter zorg kan dragen voor het milieu -wou ik er een even absurde performance tegenover zetten. Vandaar het idee om duizend liter smeltwater van IJslandse gletsjers op te vangen, in te vriezen in tweehonderd blokken van vijf kilogram en ze begin september persoonlijk bovenop de Ok-vulkaan te gaan leggen. Dat is een symbolische plaats gezien daar in 2014 de eerste IJslandse gletsjer volledig wegsmolt. Op die manier zou ik mijn ecologische schuld inlossen.

In diezelfde maand september is je installatie I’ll see you on the other side (ISYOTOS) voor één dag te bewonderen in het Marokkaanse Tanger. In die installatie staren 42 maskers de toeschouwer aan. Op je website geef je anonieme vluchtelingen niet alleen een gezicht, maar ook een naam. Hoe ging je te werk. Waar ontmoette je hen?

Inderdaad, ISYOTOS was eerst twee maanden te zien in Roeselare in Galerij negenpuntnegen. Gezien ik van geen enkele Vlaamse curator of kunstinstelling een antwoord heb gekregen op mijn vraag om mijn werk te tonen, dacht ik aanvankelijk dat ik na de expo in Roeselare geen nieuwe plaats zou vinden. Gelukkig had ik in Tanger enkele Fransen leren kennen waarvan een blogger (Paul Brichet) enthousiast was over het concept en er een uitgebreid artikel over schreef op zijn blog. Zo is de bal aan het rollen gegaan en werd ik gevraagd om ISYOTOS te tonen tijdens ETRE ICI. Dat is een kunstenparcours op zes exclusieve plaatsen in Tanger. Mijn werk zal getoond worden in een voormalig Joods hotel.

ISYOTOS is een dynamische installatie van 42 gezichtsmaskers die ik op locatie in Calais en Tanger heb gemaakt van migranten die de komende zes maanden opnieuw zullen proberen om de oversteek te maken van respectievelijk de Noordzee en Middellandse Zee. De kleuren van de maskers zullen om de twee maanden veranderen afhankelijk van de situatie van elke persoon. Momenteel gebruik ik drie kleuren:

• Wit = de persoon heeft zijn bestemming bereikt. Engeland of de EU.
• Grijs = de persoon bevindt zich nog steeds of in Calais of in Tanger.
• Zwart = het contact met de persoon is verloren.

Op die manier wil ik gedurende zes maanden niet alleen het dynamische karakter van de migratie-problematiek visualiseren, maar ook de gevaren die aan hun tocht verbonden zijn. Sommigen halen het, anderen blijven ter plekke achter en nog anderen verdwijnen.

Ik creëerde de maskers in een safehouse in Calais waar mensen (vaak families met kinderen) even kunnen ontsnappen aan de stress van het leven in de jungle van Calais. In Tanger ben ik de dag na mijn aankomst naar een kerk geweest en heb daar enkele Afrikaanse migranten aangesproken over het project. Uiteindelijk heb ik 42 gezichtsmaskers kunnen maken van mensen van 17 verschillende nationaliteiten, waarvan de jongste is zes jaar oud is en de oudste persoon vijfenveertig.

Heb je nog contact met sommigen?

Zowel in Tanger als in Calais heb ik een contactpersoon die de betrokken personen om de 2 maanden contacteert. Helaas zijn er ondertussen al enkele mensen die niet meer reageren, voor welke reden dan ook. Met sommige mensen hou ik rechtstreeks contact, zoals een Iraakse familie die ik in Calais heb ontmoet en die ondertussen met succes de overtocht heeft gemaakt naar Engeland. Hun maskers zijn dus wit geschilderd.

Voor een ander werk, Epitaph, zat je bij de Egyptische piramiden. Hier ligt de uitsterving van het menselijke ras aan de oorsprong. Geef toe, je bent geen gezellig gezelschap om een pint mee te gaan pakken.

Haha! Over sommige thema’s kan ik inderdaad gepassioneerd zijn, maar dat wil niet zeggen dat ik godganse dagen in een negatieve sfeer zit met mijn hoofd. De thema’s waarrond ik werk zijn altijd vrij duister en donker. Het gaat over wat ik slecht zie gaan in de wereld. Ik ben daar niet ongevoelig voor en ik denk dat mijn kunstpraktijk een goede manier is om met veel van die zaken om te gaan. Mocht ik die uitlaatklep niet hebben, zou ik misschien angstig worden of apathisch en dat wil ik niet.

Voor een goed verhaal teken ik altijd, zowel het vertellen als het luisteren. Niets kan mij zo boeien als iemand die een goed verhaal vertelt. Die storytelling neem ik mee in mijn werk. The Epitaph is daar een mooi voorbeeld van. Om het werk te begrijpen is het belangrijk dat je het verhaal kent (iets wat geen sinecure is in deze vluchtige tijden). Anders gaat het gewoon over een kunstenaar die in Caïro met een drone een boodschap bovenop de piramide van Chefren legt. Het is die combinatie van een originele uitwerking en een sterk verhaal die ik zoek. Kijken naar kunst vergelijk ik met een bokswedstrijd. De eerste klap (punch) is wat je ziet of beleeft. Maar je gaat pas knock-out van het verhaal en de betekenis achter het werk.

Met dergelijke levens- en artistieke visie kan ik me voorstellen dat je inspiratie vindt bij andere kunstenaars. Wie zijn je grote voorbeelden en waarom?

Chris Burden, Wim Delvoye, Ai WeiWei, Francis Alÿs zijn de kunstenaars naar wie ik het meest opkijk en waarvan ik het meest heb geleerd. Allemaal sterke conceptuele geesten die zich niet laten vastpinnen aan een medium en niet bang zijn om hun handen vuil te maken. En waar de combinatie van visueel sterk werk met een sterke boodschap aanwezig is. Enkele (oorlogs)fotografen die ik inspirerend vind, zijn James Nachtwey en de overleden Chris Hondros. Van de Duitse groep Rammstein ben ik ook fan van, omdat zij op een eigen visuele manier hun visie geven over de wereld van vandaag. Hun laatste videoclip Angst is een mooi voorbeeld van hun visuele beeldspraak. 

Welke vraag zou je graag willen stellen aan welke kunstenaar?

Aan Francis Alÿs zou ik graag willen vragen hoe hij zijn carrière in het begin heeft gelanceerd, wat zijn plan was en of hij tips heeft voor een kunstenaar zoals ik. Een pragmatische vraag, maar het is een vraag die mij bezig houdt.

Werk je samen met een galerij?

Tot op heden niet. Dat is natuurlijk de ambitie , maar ik weet dat mijn profiel niet zo evident is in vergelijking met bijvoorbeeld een schilder. Toch ben ik er van overtuigd dat ik een goede thuis kan vinden waar ik mij verder kan ontwikkelen en de mogelijkheden krijg om verder te groeien. Ik probeer mij echter vooral te focussen op mezelf en mijn werk.

Voor je ijsproject heb je een crowdfunding opgezet. Een nieuwe manier om als kunstenaar extra vrijheid te creëren?

In het verleden heb ik het geluk gehad dat mijn thuisstad, Roeselare, een paar projecten heeft gefinancierd. Daar stopt het subsidieverhaal voor mij. Het systeem waarbij je maanden op voorhand een subsidieaanvraag indient om vervolgens maanden later antwoord te krijgen, is niets voor mij. Gezien ik rond actuele thema’s werk, moet ik kort op de bal spelen. In 2017 besloot ik om naar Mosul te gaan, tijdens de oorlog, om er het werk Out of Business te maken. Op dat moment moet je er gewoon voor gaan, wat ik gedaan heb. Een crowdfunding biedt in die zin een mooi alternatief, maar een zekerheid is het niet. En het is minstens even veel werk. Maar wie niet waagt, niet wint.

Wat staat er nog op het programma?

Heel de maand september staat in het teken van The Debt en die expo in Tanger. Daarna zou ik graag de draad oppakken met The Wall. Dit is een performance die aanvankelijk in 2020 zou plaatsvinden op de Kunstberg in Brussel.

The Wall is een performance waarbij ik mij gedurende zeven dagen zal opsluiten in een glazen box. Met een hamer en een beitel en met  hulp van het publiek zal ik in zeven dagen tijd een gat maken in de stenen plaat (200x130x25cm) die tussen mezelf en de uitgang staat. 
Het doel van The Wall is om mensen te laten nadenken over en te confronteren met het feit dat we out-of-the-box moeten durven denken om oplossingen te vinden voor de complexe en globale problemen die we voor onszelf hebben gecreëerd. Het bouwt verder op de redenering dat het onlogisch is om oplossingen te gaan zoeken binnen dezelfde denkkaders die ons in de situatie hebben gebracht waar we inzitten. De enige manier om samen vooruit te geraken is om hokjes te doorbreken en out-of-the-box te gaan denken. Dit vergt echter een individuele inspanning, maar ook een collectieve, want hoe meer mensen zich openstellen voor die manier van denken, hoe sneller we die barrière kunnen doorbreken.  Ik nodig het publiek uit om de box te betreden zodat ze via de andere kant ook een gat kunnen maken. Hoe meer mensen er participeren, hoe sneller ik mij zal kunnen bevrijden. Wanneer het gat groot genoeg is, kruip ik erdoor en is de performance gedaan. En kan ik me focussen op een nieuwe uitdaging. (lacht)

Dit artikel verscheen reeds eerder in OKV.