Alicja Kwade, begrijpen begint bij twijfelen

Wat als kunst en wetenschap niet elkaars tegenpolen zijn, maar twee manieren om met dezelfde onzekerheid om te gaan? De Pools-Duitse kunstenaar Alicja Kwade (Polen 1979) verkent precies dat grensgebied in haar solotentoonstelling Dusty Die bij M Leuven. Haar sculpturen, installaties en videowerken lijken op experimentele modellen, speciaal ontworpen om twijfel zichtbaar te maken. Ze onderzoeken hoe wij de werkelijkheid ordenen via systemen van tijd, taal, wiskunde en waarneming. En wat er gebeurt wanneer die structuren kantelen.

Een universum in slow motion

De tentoonstelling opent met In Ewig den Zufall betrachtend (2014), een video waarin vijf dobbelstenen in slow motion door de lucht tollen. Gefilmd aan 10.000 beelden per seconde, worden fracties van tijd uit￾gerekt tot een bijna bevroren beweging. De stenen lijken gewichtloos, gevangen in een oneindige worp zonder uitkomst.
De titel verwijst naar de spanning tussen orde en chaos die doorheen Kwades oeuvre loopt. Waar de fysica zoekt naar wetmatigheid, verheft zij het toeval tot methode. “God dobbelt niet,” zei Einstein ooit, maar in Kwades universum lijkt precies dat te gebeuren. Haar dobbelstenen worden zo miniaturen van kosmische onvoorspelbaarheid: oneindig herhalend, altijd onbeslist.

Van licht tot logica

In een tweede ruimte staat Inside Light (2009-2025), een iconische Bauhaus-lamp die een bol verlicht waarin sterren zijn uitgestanst. Het licht projecteert een constellatie op de muur: een universum op schaal, gevat in een alledaags object. De lamp verwijst naar de rationaliteit van de twintigste eeuw, toen ontwerp en kennis als instrumenten van vooruitgang golden. Maar bij Kwade wordt dat rationele opnieuw metafysisch: de bron van licht wordt een symbool van waarneming zelf.
Die gedachte zet zich door in WeltenLinie (2019-2025), een constructie van spiegels en stalen frames waarin een versteende boomstam langzaam overgaat in pilaren, stenen en architecturale vormen. Natuur wordt cultuur, materie wordt gedachte. Afhankelijk van de positie van de toeschouwer vloeien object en spiegelbeeld in elkaar over. Realiteit is hier geen vast gegeven, maar een functie van kijken.
Natuurkundige Thomas Hertog omschrijft het als volgt in de bezoekersgids: “Is de wereld zoals ze is, of zoals jij ze waarneemt?” Kwades installaties materialiseren precies dat inzicht. Op het moment dat we denken haar te begrijpen, laat ze de wereld opnieuw kantelen.

Balans als breuklijn

In Superheavy Skies (2025) hangen massieve rotsblokken aan glanzende, gepolijste staven, verbonden in een fragiel netwerk van assen. Een perpetuum mobile dat slechts een doel heeft: ons laten stilstaan en nadenken. Het lijkt alsof de stenen zweven, maar één kleine verschuiving zou het hele systeem doen instorten.
De installatie verbeeldt niet enkel de wetten van zwaartekracht en massa, maar ook hun symbolische tegenpool: vertrouwen. Kwade toont dat de wereld steunt op onzichtbare krachten, even broos als overtuigingen. Haar precisie is wetenschappelijk, haar effect poëtisch.

De mens in kosmische schaal

De tentoonstelling bevat ook subtieler werk, zoals 1417+ dat ze op 16 augustus 2013 voltooide. Dit werk vermeldt met kalligrafische precisie de namen van alle toen bekende potentieel gevaarlijke asteroïden. De lijst varieert van mythische namen als Hermes en Adonis tot koele cijfercodes en legt bloot dat onze kennis niet waardevrij is. Zelfs de manier waarop we het heelal en haar potentiële risico’s benoemen verraadt onze blik: mythe maakt plaats voor data.
Een gelijkaardige spanning speelt in Siège du Monde (2025), een blauwe stenen bol rustend op een metalen stoel. Het is een beeld van paradoxale intimiteit: het universum op mensenmaat. De alledaagse stoel wordt drager van planetaire geschiedenis. Wie erop zou willen zitten, voelt meteen het gewicht van de wereld.

Tijd die zichzelf tegenspreekt

Een van Kwades meest intrigerende objecten in de expositie is Gegen den Lauf (2012-2025): een uurwerk waarvan de wijzerplaat achteruit draait terwijl de wijzers vooruit bewegen. Het mechanisme is absurd maar exact. De tijd blijft correct, maar ons begrip ervan verdraait.
Hier laat Kwade zien hoe sterk onze perceptie afhankelijk is van conventie. Het uurwerk, hét symbool van vooruitgang, wordt een instrument van verwarring. Wat als tijd niet lineair is, maar circulair? Niet onverbiddelijk, maar elastisch?

Blauw als denkruimte

In Blue Days Dust (II) (2025) vult intens ultramarijn de hele ruimte. In het midden ligt een blok lapis lazuli van bijna twee ton; de muren zijn beschilderd met pigment afkomstig uit dezelfde steen. Wat eeuwenlang het kostbaarste blauw was voor renaissanceschilders vormt hier, letterlijk en figuurlijk, grondstof voor een zintuiglijke meditatie over waarde.
Steen en pigment delen dezelfde oorsprong, maar niet dezelfde bete￾kenis. Wat bepaalt waarde? De zeldzaamheid van het materiaal of de context waarin het verschijnt?

De pendule van twijfel

Zaal 6 herbergt Nach Osten (2011-2013), een lichtslinger die heen en weer beweegt als een ademhaling. De installatie verwijst naar de beroemde slinger van Foucault, waarmee in 1851 de rotatie van de aarde werd aangetoond. Maar Kwade draait het experiment om: haar lamp beweegt niet met, maar tegen de aardrotatie in. Waar Foucault bewijs leverde, introduceert Kwade twijfel.
Een verdieping hoger sluit de expo met de vrolijke Hubwagen (2012-2013), waar Kwade een palletwagen toont met cirkelvormige vorken. Het voorwerp lijkt wel achteloos achtergelaten in de lege zaal, maar trekt toch dadelijk de aandacht. De vorm zorgt ervoor dat het eindeloos in rondjes blijft rijden. Absurdisme of een verwijzing naar onze eeuwige zoektocht naar kennis?

De poëzie van het niet-weten

Wat Dusty Die bijzonder maakt, is dat de tentoonstelling wetenschap niet illustreert, maar bevraagt. Waar de fysica zoekt naar wetten, zoekt Kwade naar uitzonderingen. Waar kennis sluit, opent zij. Elk werk vertrekt vanuit een paradox: stenen die zweven, tijd die terugloopt, licht dat vorm wordt.
Het onbekende is voor haar geen grens, maar een beginpunt. “Misschien begint begrijpen wel bij twijfelen,” lezen we in de bezoekersgids. Het is een quote die als motto boven de hele tentoonstelling had kunnen staan.

Dit artikel verscheen reeds eerder bij Beeldenmagazine. Wie nog niet weet wat te vragen voor de eindejaarsfeesten kan steeds een abonnement op dit mooie tijdschrift onder de kerstboom laten leggen.