De wettelijke regels rond koop wijzigen: wat is de impact op uw kunstaankoop?

Koopcontracten komen vaak voor op de secundaire kunstmarkt voor aankopen tussen particulieren of tussen galeries/dealers en hun klanten. De regels rond koop krijgen een opsmuk die inwerkingtreden in de loop van 2026. Die wijzigingen hebben een aantal belangrijke consequenties voor de verzamelaars, galeries en collectiebeheerders van musea. Expert kunstrecht Oliver Lenaerts licht toe.

Overdracht van risico’s

De nieuwe regels inzake koop houden een ommezwaai in op het vlak van de overdracht van risico’s bij verlies van het kunstwerk vóór de levering. Als je vandaag als museum een kunstwerk koopt gaat het risico op verlies over op moment van de contractsluiting. Dit betekende dat als het kunstwerk verloren geraakte voorafgaand aan de levering, je toch de prijs diende te betalen tenminste als je je vervoer zelf regelde. Meestal werd dit risico echter verzekerd via de vervoerder. Onder het nieuwe recht, gebeurt die risico-overdracht bij levering. Het is niet geheel duidelijk hoe met die regel moet omgegaan worden als de levering gebeurt door een vervoerder. Eenzelfde redenering als voor consumentenkoop (B2C) lijkt logisch. Die regels houden in dat het risico op de consument-verzamelaar overgaat van zodra hij het kunstwerk in bezit kreeg met die nuance dat het risico overgaat op de verzamelaar bij levering aan de vervoerder als deze van de verzamelaar de opdracht kreeg de goederen te vervoeren en deze keuze niet door de verkoper was geboden. Zo zijn beide regels (B2B en B2C) in de toekomst op elkaar afgestemd. Kortom, biedt de verkoper eigen vervoer aan dan hoef je in de toekomst in principe dus geen verzekeringskosten boven op de aankoopprijs te betalen. Het risico is voor de verkoper en de kosten dus ook.

Aansprakelijkheid

De regels rond aansprakelijkheid bij aankoop van een niet-authentiek kunstwerk worden ook aangepast. Tot op heden was de enige vorm van remedie vaak een dwalingsvordering wat betekende dat de koper moest aantonen dat hij had gedwaald (door de verkeerde informatie van de verkoper) over één van de essentiële bestanddelen van de koop (meestal de toeschrijving van het kunstwerk). Die vordering kon pas slagen als hij aantoonde dat hij zelf de nodige voorzichtigheid aan de dag had gelegd bij de aankoop (in de vorm van een onderzoekplicht die hem verplichtte publieke informatie) zelf op te zoeken. Die voorwaarde maakte dat een vordering wegens dwaling niet altijd succesvol was en dat men liever niet kocht als men niet absoluut zeker was over de provenance en authenticiteit. Het nieuwe kooprecht voorziet in een nieuwe regeling gebaseerd op conformiteit tussen wat men kocht en wat en leverde. Indien die conformiteit er niet, kan je als koper de koop ontbinden zonder dat je moet bewijzen zorgvuldig geweest te zijn. Die conformiteitstest bestond al in B2C relaties maar wordt nu uitgebreid naar B2B relaties (bijv. tussen een dealer en een museum). De deur die zo vaak gesloten bleef voor de misnoegde koper heeft nu dus een katteluikje. Let wel op want de verkoper kan dit luikje dicht houden door contractueel te bepalen dat hij bevrijd is van enige aansprakelijkheid voor dergelijke niet-conformiteit. Koopcontracten voor kunstwerken blijven dus maatwerk.

De grens tussen een koop en een aannemingscontract is soms dun. Kunstenaars en Kunstinstellingen die kunst in opdracht lieten uitvoeren, onderhandelden vaak contracten om het risico op verlies te alloceren. Bij een verkoop verschuift het risico vanaf de contractsluiting naar de kunstinstelling die dan dient te betalen ook al gaat het kunstwerk voor de levering teniet of verloren. Bij aanneming blijft dit risico bij de aannemer/kunstenaar die dus een deel van de vergoeding dient terug te betalen als de opdracht niet kan doorgaan. Die discussies zijn verleden tijd omdat de risico regeling voor koop en aanneming op elkaar worden afgestemd waardoor er geen (andere) reden is om te kiezen voor de ene of de andere kwalificatie.

Voorwaarden

We zien dat in koopcontracten tussen verkopers en musea soms ook voorwaarden worden bedongen. Dit is eerder zeldzaam omdat voorwaarden meestal worden gebruikt bij schenkingen. Voorwaarden in hoofde van de verkoper (enkel als die afhangt van de wil van de verkoper) en in hoofde van de schenker (zelfs als die niet louter afhangt van zijn wil) zijn verboden. Voorwaarden in hoofde van de koper/begiftigde zijn wel mogelijk maar mogen niet indruisen tegen het eigendomsrecht. Een voorwaarde is vaak een beperking op het eigendomsrecht (bijv. verbod op uitlenen, enz.) van de verwerver die de schenker/verkoper oplegt omwille van zijn speciale band met het museum. Die clausules zijn geldig mits ze in de tijd beperkt zijn en beantwoorden aan een rechtmatig belang (bijv. emotionele waarde voor de schenker of marktwaarde voor erfgenamen). De combinatie van het tijdselement en het belang, komt er in de praktijk op neer dat een museum enige bewegingsvrijheid heeft om na verloop van tijd bepaalde voorwaarden niet (meer) te respecteren. Dit betekent in feite dat een museum op basis van een waarderingsoefening kan besluiten dat de beperking niet langer ‘op maat van de tijd’ is en geen uitwerking hoeft te krijgen. Indien bepaalde eisen bijvoorbeeld niet meer voldoen aan de hedendaagse normen van een duurzaam collectiebeheer, zouden corrigerende maatregelen mogelijk kunnen zijn.

Let in koopcontracten op voor clausules waarin je als koper verklaart op eigen risico te kopen of die ertoe leiden dat je als koper wordt geacht de risico’s van uitwinning door derden (bijv. conflicterende eigendomsaanspraken) te kennen. Dergelijke clausules hebben mogelijks  tot gevolg dat de koop kan teruggedraaid worden omwille van lasten waarmee het kunstwerk bezwaard is (een eigendomstitel van een derde of een zekerheid ten gunste van een derde) zonder dat de verkoper schadevergoeding hoeft te betalen aan de koper.

Oliver Lenaerts is een Belgische advocaat gespecialiseerd in kunst- en ondernemingsrecht (art & business law)

Met dank dat ik het artikel mocht gebruiken voor educatieve doeleinden.