Koen Vanmechelen is de bedenker, ontwikkelaar en uitvoerder van LABIOMISTA. Op de fundamenten van een mijn en de dierentuin van Zwartberg bij Genk in België bevindt zich het ‘wonderlab’ van de kunstenaar. Het vermengt bioculturele diversiteit met identiteit en fertiliteit op een terrein van maar liefst 24 hectare. Het is een grote openluchttentoonstelling met soms levende kunstwerken en installaties. Daarnaast is het een broedplaats en ontmoetingsplek, waar interessante kruisbestuivingen ontstaan op het gebied van kunst, filosofie en wetenschap. Hij werd bij een groot publiek bekend door zijn kruisbestuivingen van kippen waardoor hij hun levensduur verlengde van vijf jaar acht jaar.
Je hoeft Koen Vanmechelen maar één vraag te stellen en je bent op een kunst-filosofische weg die je van meet af aan door zijn leven en werk leidt.
In het recent verschenen boek Mindblowers (VUB Press) delen veertig kunstenaars en wetenschappers hun perspectief op de wereld. Je schrijft daarin dat ‘de interactie tussen natuur en cultuur vonken van schoonheid schept. En dat we deze vonken kunst noemen, kunst die de wereld kan veranderen.’ Vertel…
“LABIOMISTA (mix van het leven) is een perfect voorbeeld van interactie tussen natuur en cultuur. Het is een evoluerend kunstwerk waarin mijn kunst zich ontwikkelt. Ik ben een mens van voortschrijdende kennis. Als kind al was ik gefascineerd door biologie. Als zesjarige had ik een kip op mijn kamer. Ik merkte op dat er verschillende kippensoorten waren. Ik begon te experimenteren, te kruisen, op zoek naar mijn Cosmopolitan Chicken. De rest is geschiedenis.”
De kip die toch wel als een rode draad door je werk heen loopt.
“Ik ben al lang niet meer de man van de kippen. Mijn werk gaat veel verder. In LABIOMISTA tref je ook emoes, dromedarissen, lama’s, struisvogels en binnenkort ook tapirs aan. De antistoffen van Lama Winter lagen aan de basis van een medicijn tegen corona, het virus dat ons gedurende enkele maanden als kippen tot gedomesticeerde wezens herleidde.”
De mens als kip?
“De kip is een afstammeling van de T-Rex. De mens heeft de kip uit de jungle gehaald en haar vervolgens gedomesticeerd. Wat heeft corona met ons gedaan? We werden verplicht om thuis te blijven. We kregen net als de kip een ophokplicht.
Neem Einstein. Energie (kip) is massa (ei), de energie kapselt zich in de massa. Deze dualiteit ligt aan de basis van theorieën over het ontstaan van de wereld. Er zijn verschillende vertaalslagen van deze theorie, een daarvan is de natuurlijke. De informatie die je verkrijgt is nog steeds des mensen, want het zijn mensen die de informatie interpreteren. De kans dat deze juist is, is 50/50. Toch baseren we onze ontwikkeling op deze informatie, die we vervolgens als een axioma aanvaarden. Kunst zit op het scharnierpunt tussen natuur en cultuur. Informatie omschrijven we
immers als cultuur en natuur is de waarheid. Uit deze verbinding genereer je kunst.”
In het boek This is not a chicken dat je schreef samen met bioloog-filosoof Geerdt Magiels staat dat ‘we de kunst verloren zijn om dingen te doen zonder functionaliteit. Alles moet in functie staan van iets. Kunst weet daaraan te ontsnappen’. Betekent dit het einde van het utiliteitsdenken?
“Tijdens corona viel het leven voor veel mensen stil. In die periode van gewonnen (of gedwongen) vrije tijd merkten we dat mensen creatief aan de slag gingen. De lege agenda werd ingevuld met creativiteit waar daarvoor geen tijd was. Let op: niet alle creativiteit mondt uit in kunst, maar dat is ook niet nodig. Spijtig genoeg is de ratrace weer opnieuw op gang gekomen.
Wanneer ik aan een project begin, weet ik nooit waar het zal eindigen. Kleine zaken, die op het eerste zicht geen enkele invloed hebben, kunnen het verloop van het creatieproces ingrijpend veranderen. Schoonheid is geen streven, maar een ontdekkingstocht. Kunst geeft vrijheid. Daarom speelt glas ook een belangrijke rol in mijn werk. Het biedt me de mogelijkheid om te tonen wat er (nog) niet is. Of om, op zijn minst, aan te vullen wat ontbreekt.”
Laten we even terugkeren naar het terrein van LABIOMISTA. Tijdens de wintermaanden gaat deze dicht voor het publiek. Tijd voor even uit te rusten?
“De locatie gaat inderdaad even dicht voor het publiek, maar achter de schermen gaat de natuurlijke creatie verder. LABIOMISTA is een ‘zwanger’ terrein, een evoluerend kunstwerk waarbij we steeds opnieuw verdere stappen in de ontwikkeling zetten. Hoe ontwikkelt mijn werk zich in de wereld en wat breng ik mee uit de wereld om hier te laten landen? Hoe gaat de omgeving hiermee om? Een van de uitgangspunten van dit werk was immers de versmelting met de buurt om een gemeenschapsgevoel tot stand te brengen. Deze communitywerking beschouw ik mede als ontwikkeling van de kunst. Dat is uniek en stimuleert de samenleving. In de buurt duiken de eerste restaurants en B&B’s op. Ik noem dit LaVieBreede, ‘het gebroede leven’. LABIOMISTA is het kunstwerk en LaVieBreede de ontwikkeling in de buurt.”
De vraag is je wel al meerdere keren gesteld: is dit kunst?
“Laat me deze vraag beantwoorden met een anekdote tijdens de Biënnale van Venetië in 2011. Tijdens een diner ontspon de discussie of kippen kunst kunnen zijn. Toenmalig curator Peter Noever antwoordde met de vraag wat in de ogen van kunstliefhebbers het belangrijkst is: een werk dat aan de wand wordt gehangen en waarover iedereen het eens is dat het kunst is, of een kip die de discussie over kunst doet opleven. Is kunst datgene dat geen bevestiging meer nodig heeft of net datgene dat nog niet (h)erkend wordt als kunst?
Dat maakt deze plek net zo interessant. Omdat niet iedereen ze dadelijk (h)erkent als een kunstwerk. LABIOMISTA laat je kennismaken met een inverse evolutie. Van de bewoonde wereld van villa OpUnDi, de voormalige directeurswoning op het terrein, naar de jungle van het nationale park achter onze CosmoGolem, he symbool voor kinderrechten. We kunnen ons de vraag stellen of de wereld klaar is voor dergelijke kunst. Creativiteit is nodig om de evolutie te voeden, maar ook om ze te begrijpen. Zonder fantasie is er geen kennis. Kunst is kennis. Deze kennis dreigt verloren te gaan, waardoor kunst dreigt te verglijden naar decoratie. Op grote kunstmanifestaties zag ik dat kunst ondergeschikt werd aan de hapjes en drankjes tijdens de receptie. Versta me niet verkeerd. Dat is een onderdeel van de kunstwereld, maar ik zou het veel liever hebben over mijn kunst, over wat ze uitdrukt en bij anderen oproept.”
LABIOMISTA is een levend kunstwerk. Kan je al een tipje van de sluier oplichten van wat we volgend jaar mogen verwachten? Je sprak al over tapirs…
“Future Garden wordt een nieuwe stap in mijn werk waarbij tapirs de hoofdrol spelen. Dit Zuid-Amerikaanse dier heeft me altijd gefascineerd. Het is een beschermde diersoort die nog niet met uitsterven bedreigd wordt, maar toch… Wat me ook boeit is dat de tapir, net als de krokodil, een levend fossiel is dat veel tijdperken doorstaan heeft. Voor inboorlingen is dit dier echter een mislukking van de natuur. Het heeft het hoofd van een olifant, het lijf van een varken en de poten van een neushoorn. Het is het hybride dier bij uitstek. Mijn werk gaat net over deze hybriditeit, dat je het niet meer snapt. In het verblijf van de tapir komt er ook een laboratorium, dat samen met de universiteit van Hasselt het wetenschappelijk onderzoek op de site verder zal uitbreiden. Het lab zal ook de nodige zichtbaarheid aan dit onderzoek geven doordat we de ruimte op geregelde tijdstippen toegankelijk maken voor het publiek. Bovendien zorgt een loopbrug ervoor dat het dak, waarop een grote keramisch werk komt, bewandelbaar is. Tenslotte wordt het een Co2-neutraal gebouw. Meer dan voldoende redenen om in het voorjaar opnieuw langs te komen.
Kunstflaneur.be 