Toen reclamemagnaat Christian Boros in 1990 zijn eerste ‘Young British Artists’ kocht, wist hij wellicht nog niet dat zijn collectie hedendaagse kunst door de jaren heen zou uitgroeien tot meer dan 700 werken en dat hij samen met zijn echtgenote tot een van de top 200 kunstverzamelaars ter wereld zou behoren. In 2003 kocht Boros een leegstaande bunker in hartje Berlijn om zijn kunstwerken in onder te brengen. Zelf ging hij met zijn familie bovenop deze schat aan hedendaagse kunst wonen, in een penthouse van de hand van Mies Van der Rohe. Een verhaal over kunst, bunkers en vergunningen, maar vooral van passie.
Bijna even fascinerend als de kunst die zich binnen de muren bevindt, is de bunker waarin de collectie is ondergebracht. Begin jaren 40 kregen nazi-architecten de opdracht om de ‘Reichsbahnbunker Friedrichstrasse’ te bouwen. Oorspronkelijk zou deze betonnen gigant een schuiloord bieden aan het spoorwegpersoneel van station Friedrichstrasse. De bunker die gebouwd was voor 1.400 mensen, zou aan het eind van de oorlog een vluchtoord worden voor de Berlijnse bevolking die geteisterd werd door de onophoudelijke bombardementen van de Geallieerden. Op dat moment zaten meer dan 4.000 mensen dagelijks opeengepakt in de kille doodskist. Na de val van de hoofdstad werd de bunker door de Russen gebruikt als gevangenis voor nazikopstukken in afwachting van hun proces in Neurenberg.
Daarna werd het even stil rond dit staaltje van nazisymboliek, totdat het gebouw in 1957 opnieuw in gebruik werd genomen door de leiding van de toenmalige DDR. De koele ruimte werd een opslagplaats voor bananen en ander tropisch fruit uit Cuba, vruchten die alleen maar verkrijgbaar waren voor de apparatsjiks van de communistische partij. In de volksmond kreeg deze plek dan ook al snel de bijnaam ‘De Bananenbunker’. Na de val van de muur in 1989 verloor het gebouw zijn status en het werd in het begin van de jaren 90 een technoclub waar SM en fetisjisme niet uit den boze waren. Deze decadente periode duurde tot 1995 en werd afgesloten met een nieuwjaarsfeest dat de passende -en wellicht ook waarschuwende- naam ‘De laatste dagen van Saigon’ meekreeg. In 2003 kocht Christian Boros de leegstaande bunker om er zijn kunstcollectie in onder te brengen.
Wie het museum wil bezoeken, kan er van donderdag tot en met zondag terecht. Vrij bezoek is niet mogelijk, maar kunstliefhebbers worden tijdens een anderhalf uur durende rondleiding (in het Duits of Engels) rondgeleid langs de collectie. Dit is de derde presentatie van de uitgebreide kunstverzameling. Boros neemt tijd om zijn collectie te laten bewonderen. De eerste tentoonstelling liep van 2008 tot 2012. De tweede tentoonstelling, met onder andere werk van Ai Weiwei en Olafur Eliasson, sloot vorig jaar de deuren en klokte af op meer dan 200.000 kunstliefhebbers. De huidige tentoonstelling, die opende in mei 2017, voert de bezoeker mee langs werken van klinkende namen als Kris Martin, He Xiangyu en Katja Novitskova.
De tentoonstelling begint bij werk van de Belgische kunstenaar Kris Martin. In ‘Mandi XXI’ confronteert hij ons met een aankondigingsbord waarop de aankomst- en vertrektijden in stations worden weergegeven. Er verschijnen echter geen tijden, bestemmingen of sporen. De ronddraaiende plaatjes die normaal cijfers en letters tonen, zijn met zwart overgeschilderd. We wachten, maar we weten net als Vladimir en Estragon (hoofdfiguren uit ‘Wachten op Godot’, een toneelstuk van Samuel Beckett) niet waarop. Tijd en de beleving ervan is een van de grote thema’s in het werk van de West-Vlaamse kunstenaar. Terwijl de tijd voorbijgaat, verschijnt er niets op het bord. Toch blijft de toeschouwer hopen op een teken, een houvast dat niet komt: hij blijft staren naar een bewegend zwart vlak waarop Malevich jaloers zou zijn.
He Xiangyu is een Chinese kunstenaar die afwisselend pendelt tussen Beijing en Berlijn. Voor zijn werk -dat spijtig genoeg de weinig inspirerende titel ‘Untitled’ meekreeg- verguldde de kunstenaar 24 eierdoosjes. Door deze eenvoudige voorwerpen van een goudlaagje te voorzien, verandert hij de blik van de toeschouwers: alledaagsheid verandert in kunst. Maar He doet meer. Een goed observator merkt slechts een paar echte eieren op. Ook hier verandert hij onze manier van kijken. Zijn we immers niet allemaal op zoek naar de kip met de gouden eieren? Verwijst hij met deze actie ook niet naar de éénkind-politiek, die zolang de Chinese maatschappij beheerste? De lege vakken worden plotsklaps een aanklacht tegen het ontbrekende leven, gemiste kansen.
Het moet een titanenwerk geweest zijn om deze claustrofobische bunker om te toveren in een ruimte waar kunst tot rust kan komen. Vloeren werden weggesneden, muren -die bij momenten nog sporen dragen van de hoogdagen der techno- gewit. Af en toe treft men nog sporen aan van het voorbije leven. De gids wijst plekken aan waar zich vroeger de sanitaire ruimtes bevonden. Kleine luiken die werden aangebracht aan de buitengevel om de verboden bananen stiekem te lossen. De trappen werden zo ontworpen dat een grote massa snel geëvacueerd kon worden: de geest uit het verleden kijkt steeds over je schouder mee.
De Estse Katja Novitskova kan alleen maar gelezen hebben over deze oorlogsperiode. Met haar 33 jaar is ze een van de jongere kunstenaars die in de smaak vallen bij Christian Boros. Met haar ‘Pattern of Activation’ (1984) combineert ze de reële en virtuele wereld. Een digitale print op aluminium met een albino paard staart ons meer dan levensgroot aan. Het beeld van reclame is nooit ver weg. De haast griezelige weergave van het paard met helblauwe ogen laat je beseffen dat het beeld gemanipuleerd is, maar we zijn het zo gewoon geworden dat we er ons nog amper vragen bij (durven) stellen. In dezelfde ruimte bevindt zich een epoxy pijl die perfect het koersverloop van de Duitse aandelenbeurs DAX zou kunnen weergeven. Deze pijl bevindt zich op zijn beurt op een trampoline. Twee beelden die los van elkaar volkomen logisch lijken, maar binnen in deze opstelling opnieuw een gevoel van verwarring oproepen.
Het geluk hebben om boven vier verdiepingen hedendaagse kunst te mogen leven, moet een heerlijk gevoel geven. Een bunker opwaarderen tot een open ruimte waarin kunst kan ademen is natuurlijk geen sinecure. Daarnaast was er natuurlijk ook de regelgever die van tijd tot tijd roet in het eten kwam gooien. Zo vertelt de gids ons gezelschap dat het stedenbouwkundig niet mogelijk was om een appartement te laten oprichten bovenop de bunker. Gelukkig is de mens een vindingrijk wezen en werd er uiteindelijk een vergunning afgeleverd voor een gezinswoning met kelder. In het geval van Christian en Karen Boros werd het een bovengrondse kelder van vier verdiepingen waarin men kan verdwalen tussen de hedendaagse kunst.
Meer informatie: http://www.sammlung-boros.de
Dit artikel verscheen recent bij Het Beeldende Kunstjournaal.
Kunstflaneur.be 