Als een brief die nooit verstuurd werd. Deze omschrijving typeert het werk van kunstenaar Mia (‘Mieke’) Goovaerts perfect. Decennialang liggen de werken opgestapeld, zorgvuldig geschilderd en even zorgvuldig weggestopt, alsof ze enkel voor de ogen van de maker bestemd zijn. Tot er plots een ogenblik komt waarop het zwijgen wordt doorbroken en het werk de lucht in mag. Al van jonge leeftijd schildert Mia, maar tot op heden zetten ze nooit de stap naar openbaarheid. Wat voor velen ondenkbaar lijkt – een oeuvre opbouwen zonder publiek – was voor haar vanzelfsprekend. Aan de vooravond van haar eerste tentoonstelling interview ik galerijhouder Annelies Ysebaert over haar keuze voor deze kunstenaar.
Een leven in stilte
Wanneer Annelies de schilderijen van Mia Goovaerts voor het eerst onder ogen krijgt, was er geen sprake van onmiddellijke vervoering. “Er zat wel een bepaalde sfeer in die ik niet kon loslaten,” zegt ze. “Sommige beelden waren hermetisch, afgesloten – vuilzakken die zorgvuldig werden dichtgebonden, boeken die in stilte werden vastgesnoerd. Het waren die werken die me troffen, omdat je meteen voelt dat er iets onder ligt dat je niet meteen kan benoemen.”
Dat Mia pas nu naar buiten treedt, is misschien wel het meest ontroerende aspect. “Ze heeft haar hele leven gepassioneerd geschilderd, met precisie, met een soort devotie,” klinkt het. “Maar ze heeft dat nooit gedeeld. Nu, op 88 jaar, durft ze het eindelijk.”
In een tijd waarin kunstenaars al op hun vijfentwintigste een Instagram-volgersschare najagen, voelt haar terughoudendheid haast onwerelds. Het is alsof ze schilderde in dialoog met de stilte, alsof elk doek een brief was aan zichzelf. Nu die brieven alsnog verstuurd worden, treft hun intensiteit des te meer.
Poëtisch realisme zonder romantiek
In samenspraak met de kunstenaar besloot ze de titel poëtisch realisme te gebruiken voor Goovaerts’ oeuvre. Een beladen begrip, dat misschien te vaak de geur van zoet sentiment meedraagt. Maar niet hier. Bij haar werk gaat het niet om romantiek of melancholische verstilling. Het gaat om iets kouder, afstandelijker, maar net daardoor confronterend. “Haar werk is figuratief, realistisch, maar nooit hyperrealistisch,” legt Annelies uit. “Ze schildert niet om de werkelijkheid koortsachtig na te bootsen. Ze schildert om iets anders zichtbaar te maken: de dubbele bodems, de stille boodschappen. Het gaat haar nooit om het perfecte kopje of de exacte vouw. Het gaat om wat er onder die werkelijkheid huist.”
Er is een duidelijke spanning voelbaar tussen herkenning en vervreemding. Goovaerts’ objecten – een stoel, een doos, een nest – lijken vertrouwd, maar de manier waarop ze worden getoond, dwingt de toeschouwer tot herlezing. Het poëtisch realisme is niet behaaglijk, maar openbrekend: het haalt de dingen uit hun vanzelfsprekendheid en laat zien dat er altijd meer in schuilgaat.
De selectie: koude stilte
Voor de tentoonstelling maakte Annelies een persoonlijke keuze. Ze selecteerde de koude werken, gedomineerd door blauw, en de hermetisch afgesloten beelden. Thema’s als het nest, leeg, verlaten, soms bijna klinisch weergegeven, keerden telkens terug. “De portretten liet ik aan de kant,” zegt ze. “Wat mij boeide, was die stilte, die kou, die bijna afstandelijke poëzie die je toch raakt.”
Een week na de opening in Sint-Martens-Latem opent bij Artodomo in Antwerpen ook een expo met het werk van Goovaerts. Dat haar werk tegelijk in twee verschillende galeries wordt getoond, noemt ze Annelies een verrijking. “We hebben elk een andere selectie gemaakt. Wie beide tentoonstellingen bezoekt, ziet twee totaal verschillende artistieke universa, en tegelijkertijd herken je dezelfde hand. Elk werk staat op zichzelf. Geen variaties op hetzelfde thema, maar unieke werelden, elk met hun eigen gewicht.”
Het lege nest
Of Annelies een favoriet werk heeft? Ze twijfelt niet. Het tweeluik Bewoond – Onbewoond. “In feite zijn het twee afzonderlijke werken, maar de afmetingen, de titel, het onderwerp. Je kan ze onmogelijk scheiden. De stof gedrapeerd over de zetel waarin zich een leeg nest bevindt. De gedeukte Volkswagen Kever waarin een vogel een nest in het kapotte voorlicht gemaakt heeft. Voor mij gaat het over moederschap en gemis. Het belichaamt alles: poëtisch realisme met een koude toets, schoonheid die niet behaagt maar tot nadenken dwingt.”
In dit werk ontvouwt zich haar universum. Het nest, doorgaans symbool van geborgenheid, wordt hier omgekeerd: afwezigheid en leegte spreken luider dan aanwezigheid. Zo wordt De lege nesten het sleutelwerk dat de kracht en kwetsbaarheid van haar oeuvre samenvat.
Een plaats binnen de galerie
Hoe past een 88-jarige debutant in de bredere programmatie van een galerie die ook jonge, experimentele stemmen toont? Volgens Annelies is dat geen contradictie. “Ik toon soms nieuwe media, soms figuratieve kunst. Ik noem mezelf eclectisch, maar er zijn altijd een paar constante factoren: schoonheid, kunde, en dieperliggende lagen. En dat alles vind ik bij Mia terug.”
Haar werk legt onverwachte verbanden. Het roept associaties op met kunstenaars die objecten uit hun context halen en daardoor nieuwe betekenissen genereren, van Joseph Cornell met zijn speelse dozen tot Arte Povera-kunstenaars die banale materialen tot dragers van herinnering maakten. Toch blijft Goovaerts verankerd in het figuratieve. Haar werken zijn geen conceptuele statements, maar schilderijen die zich in verf materialiseren.
De toekomst van een laat oeuvre
Voor Annelies is de toekomst van dit oeuvre verrassend open. “Mia is nog altijd fit, ze schildert dagelijks,” vertelt ze. “En er ligt een groot corpus dat nooit eerder werd getoond. De mogelijkheden zijn eindeloos: nieuwe tentoonstellingen, dialogen met andere kunstenaars, teksten die nog geschreven moeten worden. Dit is geen eindpunt, dit is een begin.”
Wanneer gevraagd wordt met wie ze Mia graag in dialoog zou brengen, denkt Annelies hardop: “Misschien met een jonge kunstenaar die met installaties werkt. Haar werk heeft soms een bijna conceptueel karakter – denk aan de vuilzakken met eierschalen. Het zou prachtig zijn om daar een ruimtelijke dimensie tegenover te plaatsen. Haar schilderijen vragen bijna om die derde dimensie.”
Wanneer is een tentoonstelling geslaagd?
Het antwoord klinkt eenvoudig, maar draagt een diepe waarheid in zich. “Voor mij gaat het erom hoe de bezoekers reageren,” zegt Annelies. “Hoe ontvangen zij haar werk? Welke verhalen, welke emoties roepen de schilderijen op? Voor Mia is dat het belangrijkste: eindelijk voelen dat haar werk erkend en gezien wordt.”
Tijdens de opening zal Goovaerts zelf aanwezig zijn, al houdt ze zich liever wat op de achtergrond. “Ze lijkt misschien verlegen, maar spreek haar aan en ze begint te praten. Dan merk je meteen hoe verweven haar leven en haar werk zijn. Voor de bezoekers wordt dat een bijzonder moment: ze ontmoeten niet alleen de schilderijen, maar ook de vrouw die erachter schuilgaat.”
Het belang van polarisatie
Kunst die iedereen behaagt, bestaat niet. En gelukkig maar. Annelies verwoordt het helder: “Sommigen zullen haar werk geweldig vinden, anderen te koel. Dat is precies wat goede kunst doet: ze verdeelt, ze dwingt tot een standpunt. Kunst die iedereen omarmt, verliest haar scherpte.”
De expo Poëtisch Realisme loopt van 14 september tot 2 november bij Ysebaert Gallery.
Ontdek meer van Kunstflaneur.be
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.