Didier Mahieu en de esthetiek van de verdwijning

Het is warm op de Agro-Bio Techcampus in Gembloux. Studenten zoeken in afwachting van hun examens verkoeling onder de bomen. Het lijken stuk voor stuk tafereeltjes uit Manets Déjeuner sur l’herbe. In dit bucolische kader heeft kunstenaar Didier Mahieu zijn atelier. In de taal van Molière neemt hij me mee langs zijn poëtisch-filosofisch oeuvre dat zich uitstrekt van schilderkunst over film tot performance. Een verborgen parel die aan de Vlaamse kant van de taalgrens meer aandacht verdient.

Zijn smetteloze witte hemd, dat nonchalant open geknoopt is, doet denken aan Goya’s El tres de mayo de 1808. Het past bij het warme Franse accent dat zich laat ondersteunen door handgebaren. Elk woord een eigen beweging.

Robotfoto van een onbekende vrouw

Op de vraag wanneer hij besloot kunstenaar te worden, antwoordt Mahieu dat hij zich niet kan herinneren in dat verband ooit stappen genomen te hebben. Kunstenaar kan je niet worden, je bent het. Anderzijds geeft hij toe dat het lot hem toch wel in een zekere richting heeft geduwd. Zijn grootvader werkte tijdens de oorlog als politie-inspecteur voor de Belgische veiligheidsdiensten. Het was een man die in hoofde van zijn functie alles nauwgezet in kleine schriftjes noteerde. Als kind raakte Didier gefascineerd door deze boekjes en stortte hij zich op de poëtische ontcijfering ervan. Het was tenslotte zijn eigen familie-dna dat hij onderzocht. In een van die schriftjes stootte Mahieu op de beschrijving van de Poolse jonge vrouw Anna, die beticht werd van diefstal maar erin slaagde voor haar arrestatie met de noorderzon te verdwijnen. Deze fascinatie liet de kunstenaar niet meer los. Aan de hand van de beschrijving in een van de verslagen maakte hij een visualisatie van haar, een robotfoto op basis van objectieve gegevens. Maar zijn zoektocht ging veel verder. Langzaam maar zeker creëerde hij een ganse leefwereld voor deze onbekende verdwenen vrouw, zonder van zijn oorspronkelijke objectief af te wijken: haar een universeel gelaat geven. De vrouwen die Mahieu schildert zijn inderdaad geen flamboyante Walküren die je woest aanstaren. Meestal wenden ze de blik af, de ogen gesloten. De achtergrond geeft zelden extra duiding bij de werken, waardoor toeschouwers het verhaal zelf moeten aanvullen. Mahieu nodigt hen uit om de – haast transparante – schilderlagen met de ogen af te pellen om tot de kern van hun (kwetsbare) wezen door te dringen.

De aanwezige afwezigheid

Ook al beweert Mahieu dat kunstenaarschap in je bloed zit, het weerhield hem niet om studies aan te vatten aan de l’Ecole supérieure des Arts Plastiques et Visuels in Bergen en er summa cum laude af te studeren. Op de vraag hoe hij zijn werken en techniek zou omschrijven verwijst hij naar de dualiteit van aan- en afwezigheid. In zijn tekeningen en schilderijen valt deze tweespalt inderdaad vaak op. Gum en water zijn twee basiselementen die hij gebruikt om zijn werken te vervagen, om anonimiteit te creëren. Hierdoor ontstaat bij de toeschouwer een verwarring, maar tegelijk een verlangen om door te dringen tot het werk. Het laat je stilstaan bij de aanwezige dualiteit van ‘voor’ en ‘na’, van een weggevaagd verleden. Dit uitwissen is vaak een constante in het werk van Mahieu. Soms laat hij de natuurelementen spelen wanneer hij bijvoorbeeld zijn werk onderdompelt in zeewater. Soms krast hij nadrukkelijk op zijn doeken alsof hij de pijn van de anonimiteit wil uitschreeuwen. Op andere momenten veegt hij aangebrachte contouren opnieuw uit en laat slechts een afdruk na op papier. Mahieu verontschuldigt zich al lachend met de woorden van Picasso: “Het is gemakkelijker om te schilderen dan om een doek opnieuw leeg te maken.” Deze dualiteit zorgt ervoor dat de werken van Mahieu zelden ‘af ’ lijken. Op mijn vraag wanneer hij dan besluit of een werk klaar is, lacht hij opnieuw met zijn antwoord ‘nooit’. Zolang een werk in zijn buurt is, kan er een verandering aangebracht worden. Als extra voorbeeld voegt hij eraan toe dat hij zelfs bij een verzamelaar thuis nog een aantal aanpassingen gedaan heeft. “Wel met zijn toelating welteverstaan.”

De kunstenaar is een regisseur van het leven

Op de vraag welke rol kunstenaars spelen in de samenleving, antwoordt Mahieu heel gevat dat ze meestal geen rol spelen, maar integendeel regisseurs zijn van het leven. Kunstenaars fungeren als barometers van tijd en maatschappij en moeten excessen aan de kaak stellen. De kunstenaar is een onderzoeker die geen wetenschappelijke maar poëtische en zelfs metaforische analyses maakt. Deze filmanalogie trekt Mahieu vrij letterlijk door in zijn recente samenwerking met de cineast Patric Jean. Regisseur en kunstenaar werkten al samen in 2000 voor de kortfilm Traces, l’univers de Didier Mahieu. Meer dan twintig jaar laten komen beiden opnieuw samen in La mesure des choses, de Belgische selectie voor het Docville Documentary Festival 2021. De film neemt de kijker mee op een tocht langs de Middellandse Zee, een poëtische reis vol verrassende ontmoetingen en ogen openende confrontaties die het unieke dna van de mens blootleggen. Gebaseerd op de mythe van Icarus tonen cineast en kunstenaar welke gevolgen de ongebreidelde drang naar meer op mens en milieu heeft. Hoe meer we willen controleren, hoe meer we deze controle dreigen te verliezen.

“Het is gemakkelijker om te schilderen dan om een doek opnieuw leeg te maken.” (Picasso)

De eenzaamste walvis

Op de campusgrond van Gembloux staat een immens werk bestaande uit scheepsankers. Mahieu vertelt dat dit een mogelijkheid was voor slaven om de vrijheid te herwinnen. Wie een gezonken anker naar de oppervlakte kon opduiken, herwon de vrijheid. Ondanks de geringe slaagkans waagden velen de duik. Een ander werk, de installatie 52 Hertz, verwijst naar de eenzaamste walvis ter wereld. In tegenstelling tot zijn soortgenoten zong deze walvis niet op dezelfde frequentie als zijn soortgenoten (12 tot 25 hertz), waardoor hij gedoemd was een solitair leven te leiden/lijden. Mahieu maakte een afgietsel van een walvisskelet en voerde de mal van het skelet in Italië in processie van de zee naar de bergen. De bewoners vonden het zo’n origineel idee dat ze besloten om er een terugkerend evenement van te maken. Het artistieke oeuvre van Didier Mahieu laat zich niet onder een noemer vangen en strekt zich uit van intimistische schilderwerkjes tot indrukwekkende installaties, van olieverf op hout tot uitvergrote foto’s die blootgesteld worden aan de natuurelementen. Steeds weer duikt de esthetiek van de verdwijning de kop op. Steeds weer is er die kritische observator die je de indruk geeft over de schouder mee te kijken. Als een hedendaagse archeoloog speurt hij naar vergane sporen uit het verleden om zich een beeld van de toekomst te kunnen vormen. Of zoals hij het met de woorden van Pablo Neruda zegt: “Beschaving bestaat erin iets een naam te geven dat er niet bijpast, om dan vervolgens te dromen over het resultaat.”